Każdy rodzaj hipertermii związany jest z ekspozycją
na wysoką temperaturę otoczenia i/lub zwiększoną produkcją ciepła wynikającą na przykład z podjętego wysiłku fizycznego. Ryzyko jest większe, gdy oba czynniki występują jednocześnie, a skala problemu zależy od stopnia nasilenia obciążenia i reakcji organizmu.
HIPERTERMIA występuje w trzech kolejnych etapach:
- stres cieplny,
- wyczerpanie cieplne,
III. udar cieplny.
- I. W początkowej fazie, czyli w stresie cieplnym człowiek, zarówno młody jak i stary, odczuwa nadmierne zmęczenie i łagodną duszność. Szybkie pogłębione oddychanie, podobnie jak zwiększone pocenie, jest reakcją obronną organizmu na przegrzanie i ma na celu przyspieszenie oddawania ciepła do otoczenia.
Postępowanie w chorobie z przegrzania zależy od fazy hipertermii. W przypadku niewielkiego zaburzenia (stres cieplny), należy w miarę możliwości przerwać ekspozycję na wysoką temperaturę, umieszczając poszkodowanego w cieniu, a jeszcze lepiej w klimatyzowanym pomieszczeniu. Z uwagi na prawidłowy stan świadomości należy zalecić uzupełnianie płynów drogą doustną. Rozsądne wydaje się podanie maksymalnej objętości płynów jaką poszkodowany toleruje.
Wczesna faza hypertermii często jest bagatelizowana. Jeśli człowiek, a szczególnie dziecko, nie uzupełnia płynów i kontynuuje wysiłek w wysokiej temperaturze, to nadmierna wentylacja i obfite pocenie mogą doprowadzić do odwodnienia oraz związanych z nim zaburzeń elektrolitowych.
- II. Wtedy dochodzi do drugiej fazy hypertermii, czyli wyczerpania cieplnego. Należy je podejrzewać u aktywnych fizycznie w gorącym otoczeniu, u których pojawiła się gorączka w zakresie 38–40°C i dodatkowo wystąpiły poniższe objawy:
- nadmierną potliwość,
- zwiększone pragnienie,
- przyspieszenie czynności serca,
- przyspieszenie oddechu,
- osłabienie,
- ból i zawroty głowy,
- nudności, rzadziej wymioty.
Rozpoznanie może utrudniać sam obraz kliniczny przypominający infekcję lub gorączkę o innej przyczynie. Znajomość okoliczności zdarzenia może ułatwić rozpoznanie i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia.
W przypadku wyczerpania cieplnego należy:
- natychmiast przerwać aktywność fizyczną,
- przeprowadzić poszkodowanego w miejsce chłodniejsze i zacienione,
- jeśli twarz chorego jest blada, należy go ułożyć płasko i podnieś nogi, natomiast gdy twarz jest czerwona - lepiej ułożyć poszkodowanego w pozycji półleżącej,
- w przypadku wystąpienia braku świadomości, majaczenia lub innych zaburzeń neurologicznych sugerujące udar cieplny:
– wezwać pogotowie (tel. 112)
– ocenić parametry życiowe (ABC)
– ułożyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej
- zastosować zewnętrzne sposoby schładzania ciała (poniżej).
Co 10 minut warto mierzyć temperaturę ciała - gdy obniży się do 38 °C - schładzanie ciała można przerwać,
III. Brak właściwego leczenia stresu cieplnego może doprowadzić do kolejnego etapu hipertermii czyli udaru cieplnego. W tym stanie temperatura głęboka (wewnętrzna) może przekraczać 40°C i z powodu przegrzania organizmu prowadzi do zaburzeń neurologicznych oraz niewydolności wielu narządów.
Niezależnie od postaci jaką przyjmuje (klasyczny – niezwiązany z wysiłkiem fizycznym; wysiłkowy – związany i zależny od wysiłku fizycznego) udar cieplny stanowi stan zagrożenia życia.
U małych dzieci do przegrzania zwykle dochodzi bez zwiększenia aktywności fizycznej.
Udar cieplny związany z wysiłkiem fizycznym statystycznie częściej dotyczy dzieci starszych i dorosłych. Poza intensywnym wysiłkiem fizycznym w wysokiej temperaturze powietrza do wystąpienia udaru cieplnego przyczynia się również odwodnienie, duża wilgotność powietrza, a także otyłość.
Do objawów udaru cieplnego należą:
- temperatura głęboka >40°C,
- sucha, zaczerwieniona, gorąca skóra,
- znaczne odwodnienie,
- osłabienie,
- dreszcze,
- bóle i zawroty głowy,
- zaburzenia widzenia,
- mowa niewyraźna i/lub bełkotliwa, chód chwiejny,
- zaburzenia neurologiczne (niepokój, majaczenie, splątanie, zaburzenia świadomości lub utrata przytomności, drgawki, śpiączka),
- zaburzenia ze strony układu krążenia (szybkie i/lub niemiarowe bicie serca, spadek ciśnienia),
- nasilona duszność,
- biegunka,
Pierwsza pomoc
W przypadku podejrzenia udaru cieplnego u dziecka z gorączką powyżej 40°C, które było narażone na działanie gorąca należy:
- ocenić miejsce zdarzenia i zadbać o własne bezpieczeństwo,
- przenieść poszkodowanego w miejsce zacienione i chłodniejsze,
- ocenić parametry życiowe (ABC), a w razie konieczności rozpocząć resuscytację,
- ułożyć dziecko w sposób odpowiedni do jego stanu,
- jeśli twarz chorego jest blada, należy go ułożyć płasko i podnieś nogi,
- natomiast gdy twarz jest czerwona - lepiej ułożyć poszkodowanego w pozycji półleżącej,
- gdy poszkodowany jest nieprzytomny, to należy ułożyć go w pozycji bezpiecznej,
- niezwłocznie wezwać pogotowie (tel. 112),
- regularnie powtarzać ocenę parametrów życiowych,
- zastosować zewnętrzne sposoby chłodzenia (poniżej).
Metody schładzania
Celem tego postępowania jest szybkie obniżenie temperatury głębokiej, jeszcze przed transportem do szpitala.
Wybór metody schładzania zależy m.in. od stanu świadomości poszkodowanego.
- PRZYTOMNYM siedzącym lub w pozycji półleżącej należy podawać do picia chłodną, a jeszcze lepiej zimną wodę.
- Rozebranie chorego z niepotrzebnych ubrań zapewnia lepsze oddawanie ciepła poprzez promieniowanie i parowanie.
- Poszkodowanego należy wachlować i ewentualnie przenieść w pobliże chłodnego nawiewu powietrza.
- Powierzchnię ciała chorego należy spryskiwać/polewać chłodną wodą.
- W okolicy przebiegu dużych naczyń krwionośnych (szyja, pachy, pachwiny) należy ułożyć zimne okłady.
- Zanurzenie ciała w letniej lub chłodnej wodzie (np. w wannie, bez zanurzania głowy) pozwala oddać nadmiar ciepła.
Należy się liczyć z faktem, że zbyt intensywne schładzanie na tym etapie opieki może doprowadzić do wystąpienia dreszczy (wytwarzanie dodatkowego ciepła) i obkurczenia krwionośnych naczyń obwodowych (utrudnione oddawanie ciepła do otoczenia). Nie ma natomiast wiarygodnych danych pozwalających ustalić, jaka temperatura wody używanej do schładzania jest najlepsza.
Co, kiedy i dlaczego?
Udar cieplny spowodowany jest podwyższoną temperaturą otoczenia, ale potocznie nazywany jest udarem słonecznym lub porażeniem słonecznym. Problemy te wynikają zwykle z nadmiernego nasłonecznienia, przede wszystkim głowy oraz karku. Zagrożenie udarem słonecznym u dzieci wzrasta, gdy ich ubiór nie jest dostosowany do wysokiej temperatury otoczenia, przy zbyt słabym nawodnieniu organizmu. Może też powstać podczas przebywania w dusznej, wilgotnej i gorącej atmosferze lub przy nadmiernym wysiłku fizycznym.
Choroba polega na skumulowaniu zbyt dużej ilości ciepła w ciele i zaburzeniu regulacji cieplnej organizmu. W tej sytuacji zdolność naturalnego ochładzania się przez pocenie znacznie spada. Szczególnie do udaru słonecznego predysponowane są małe dzieci, gdyż ich termoregulacja, w sposób naturalny, nie działa zbyt dobrze.
Niewykształcone mechanizmy termoregulacji przy jednoczesnej ekspozycji na wysoką temperaturę otoczenia mogą doprowadzić do tragicznych zdarzeń.
Profilaktyka wydaje się prosta: rozsądek i właściwe zabezpieczenie.
