Porady zdrowotne

Nazwa brzmi ładnie,

ale rzecz jest wredna. Anafilaksja to gwałtowna reakcja alergiczna, która jednocześnie występuje w kilku miejscach. Rozwija się w ciągu kilku do kilkunastu minut (rzadko do kilku godzin) po zadziałaniu czynnika uczulającego. Występują nie tylko zmiany skórne, ale również problemy z oddychaniem, dolegliwości brzuszne,       a nawet zaburzenia świadomości. Najcięższa postać anafilaksji ze spadkiem ciśnienia zwana wstrząsem anafilaktycznym zagraża życiu.

 

Co robić?

1. Poszukuj objawów anafilaksji.
2. Jeśli takie objawy wystąpią, natychmiast wstrzyknij jedną dawkę adrenaliny w górną zewnętrzną część uda choremu, który nosi przy sobie taką ampułkostrzykawkę. Nawet jeśli objawy są łagodne, nie ma przeciwwskazań do zastosowania adrenaliny,   a im wcześniej się ją poda, tym skuteczniejsze będzie leczenie.
3. Wołaj, by ktoś wezwał pogotowie lub ostatecznie sam to zrób, mówiąc, że u dziecka wystąpiła reakcja anafilaktyczna.
4. Oceń drożność dróg oddechowych, oddychanie, bicie serca i przytomność. W razie potrzeby rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową.
5. Połóż dziecko, jeśli to możliwe – z uniesionymi kończynami dolnymi, ale jeśli występują trudności      w oddychaniu, pozwól mu siedzieć, nie stać.
6. W razie konieczności powtórz dawkę adrenaliny (jeśli ją masz).
7. Inne leki podaj w razie wskazań, które chory może mieć wypisane (leki przeciwhistaminowe, steryd czy rozszerzające oskrzela).
8. Poszukuj czynników wyzwalających napad, np. po-karm, lek, jad w żądle (usuń). Określenie przyczyny reakcji będzie ważne dla poszkodowanego.

Rozpoznania anafilaksji według World Allergy Organ

Prawdopodobieństwo anafilaksji jest duże, gdy spełnione jest co najmniej jedno z poniższych kryteriów A, B lub C:

1. A. Nagłe wystąpienie objawów (w ciągu minut lub godzin) w obrębie skóry i/lub błony śluzowej (np. uogólniona pokrzywka, świąd lub zaczerwienienie, obrzęk warg, języka i języczka) oraz co najmniej jeden z poniższych:
   • zaburzenia oddychania (np. duszność, świszczący oddech),
   • spadek ciśnienia krwi lub objawy wskazujące na niewydolność narządów (np. zasłabnięcie, omdlenie, niekontrolowane oddanie moczu/stolca).

1. B. Krótko po kontakcie z alergenem, który prawdo-podobnie wywołał reakcję u danego pacjenta (w ciągu kilku minut lub godzin), wystąpienie co najmniej dwóch objawów, jak:

• zmiany na skórze i błonach śluzowych (np. uogólniona pokrzywka, świąd i zaczerwienienie, obrzęk warg, języka),
• zaburzenia oddychania (np. duszność, świszczący oddech),
• spadek ciśnienia krwi lub oznaki niewydolności narządów (np. zasłabnięcie lub omdlenia, niekontrolowane oddanie moczu/stolca),
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe (np. ból brzucha, wymioty).

1. C. Nagły spadek ciśnienia krwi po kontakcie ze znanym alergenem wywołującym reakcję u danego pacjenta (w ciągu kilku minut lub godzin):

• niemowlęta i dzieci – niskie ciśnienie skurczowe (dla danej grupy wiekowej) lub spadek ciśnienia skurczowego o >30% w stosunku do wartości wyjściowej.

Rozpoznanie zdecydowanie ułatwi odpowiednia informacja o chorobie i konieczności podawania leku. Osoby (bądź ich rodzice), które mają zdiagnozowane reakcje wstrząsowe, muszą mieć przy sobie:

 

• kartkę z informacją o chorobie oraz przyjmowanych lekach,
• autostrzykawkę z adrenaliną,
• lek przeciwalergiczny oraz steryd w tabletkach, które można rozkruszyć.

 

Dostępność leków jest bardzo ważna, gdyż skuteczność leczenia zależy od szybkości jego rozpoczęcia. Nie zawsze pacjent jest w stanie sam sobie zaaplikować leki. Według alergologów pomoc dla osoby we wstrząsie można sprowadzić do trzech kroków:

 

 

1. Zobacz lub zapytaj, czy chory ma przy sobie informację, na co choruje.
2. Jeśli wiesz, że chory jest alergikiem i w przeszłości przeżył anafilaksję, zapytaj, czy ma przy sobie adrenalinę (w autowstrzykiwaczu lub w ampułko-strzykawce). Jeśli nie może jej samodzielnie wyjąć z torby czy kieszeni, podaj mu go do ręki.
3. Zadzwoń jak najszybciej po pomoc.

 

 

Kto, co i dlaczego?

 

 

Najczęstszą przyczyną reakcji anafilaktycznej u dzieci jest:

– spożycie pokarmów (orzeszki ziemne i orzechy, ryby, skorupiaki, jaja kurze, mleko krowie, pszenica), antybiotyków oraz niesterydowych leków przeciwzapalnych. U niemowląt reakcję alergiczną może wywołać mleko krowie. Niemowlę blednie, pokrywa się zimnym potem, staje się wiotkie, często dołączają się silne wymioty, kolkowe bóle brzucha, biegunka ze śluzem, niekiedy z domieszką krwi.

– użądlenie przez owady (osy, pszczoły, szerszenie, trzmiele, a nawet mrówki). Pocieszające: alergia na jad owa-dów błonkoskrzydłych nie występuje częściej u osób z alergią w rodzinie.

 

Ryzyko anafilaksji zwiększa się w razie sumowania przyczyn, np. przy jednoczesnej ekspozycji na alergeny pokarmowe i wysiłek fizyczny u dzieci starszych.

 

            Dziecku lekarstwo wstrzykują rodzice. Adrenalinę podaj natychmiast po wystąpieniu objawów ciężkiej reakcji alergicznej. Można zastosować autostrzykawkę, która po wbiciu igły sama wtłacza lekarstwo – wygodne, ale kosztowne i zwykle o stosunkowo krótkim terminie przydatności.

 

Obecnie w Polsce dostępne są preparaty adrenaliny    w postaci strzykawki automatycznej dla dzieci oznaczone jako Junior oraz dla dorosłych i dzieci starszych – Senior (autowstrzykiwacz Anapen i EpiPen). Alternatywnie można podać znacznie tańszy preparat polskiej produkcji Adrenalina WZF w ampułkostrzykawce (adrenalina, roztwór do wstrzy-kiwań domięśniowych 0,3mg/dawkę, czyli jak w auto-wstrzykiwaczach Senior). Autowstrzykiwacz jest bardziej odporny na warunki fizyczne, czyli światło i temperaturę. Należy go przechowywać w temperaturze <25^oC, w orygi-nalnym opakowaniu (sposób konfekcjonowania zabezpiecza przed dostępem światła). Leku w tej postaci nie należy przechowywać w lodówce.

Szklane ampułkostrzykawki są bardziej wrażliwe na warunki fizyczne niż autostrzykawki, co może skracać okres ich przydatności do użycia. Producent ampułkostrzykawek zaleca trzymanie leku w lodówce, w temperaturze 2–8°C, ale dopuszcza również jego przechowywanie w temperaturze <25^oC przez 6 miesięcy (w obowiązującym terminie ważności). Należy jednak z całą stanowczością podkreślić, że w okresie narażenia na czynnik wywołujący objawy pacjent powinien nosić lek przy sobie, nawet jeśli powoduje to skrócenie okresu ważności preparatu.

Bezwzględnie należy przestrzegać terminu ważności preparatów adrenaliny, a po jego upływie preparat trzeba wymienić na nowy.

 

W niektórych przypadkach jedna dawka adrenaliny może być niewystarczająca do całkowitego odwrócenia skutków ostrej reakcji alergicznej. U tych pacjentów wstrzyknięcie dodatkowej dawki (z innej ampułkostrzykawki) może być wykonane po 10–15 minutach. Dzieciom o masie ciała poniżej 15 kg nie można podać dawki odpowiednio mniejszej niż 0,15 mg, ze względu na konstrukcję ampułkostrzykawki. Dlatego też mniejsze dawki mogą być stosowane wyłącznie w sytuacjach zagrażających życiu i pod kontrolą lekarza.

Zawsze należy przechowywać adrenalinę zgodnie          z zaleceniami producenta. Warunki te różnią się w zależności od sposobu konfekcjonowania preparatu.

Lek podaje się w przednio-boczną powierzchnię uda zgodnie z instrukcją obsługi. W autowstrzykiwaczu długość oraz grubość igły pozwalają na podanie leku przez ubranie, lek w ampułkostrzykawce należy w miarę możliwości podać bezpośrednio w skórę, bez warstwy tkaniny.

Dostępne preparaty adrenaliny:

• autowstrzykiwacz Senior w dawce 0,3 mg wg wytycznych towarzystw alergologicznych dla dzieci o masie ciała >25 kg, a wg producenta ≥30 kg,
• autowstrzykiwacz Junior w dawce 0,15 mg wg wytycznych towarzystw alergologicznych  dla dzieci o masie ciała 7,5–25 kg, wg producenta < 30 kg,
• ampułkostrzykawka Adrenalina WZF w dawce 0,3 mg wg wytycznych towarzystw alergologicznych dla dzieci o masie ciała >25 kg, a wg producenta ≥30 kg.

 

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi bezwzględnymi wskazaniami do przepisania adrenaliny do samodzielnego podania są:

• anafilaksja w wywiadzie,
• alergia na jad owadów u dzieci z uogólnioną reakcją alergiczną w wywiadzie, u których wystąpiły dodatkowe objawy, nie tylko ze strony skóry i błon śluzowych.

Zaleca się rozważenie przepisania pacjentowi adrenaliny do samodzielnego podania w przypadku:

• występowania (ustalonego w wywiadzie) łagodnych lub umiarkowanych objawów alergicznych po spożyciu orzeszków ziemnych lub innych gatunków orzechów,
• występowania (ustalonego w wywiadzie) łagodnych lub umiarkowanych objawów alergicznych po spożyciu śladowych ilości określonego pokarmu,
• alergii na pokarmy u młodzieży,
• dużej odległości od placówki medycznej u osób uczulonych, u których wystąpiły łagodne lub umiarkowane objawy alergiczne po spożyciu pokarmów, użądleniu owadów błonkoskrzydłych, kontakcie z lateksem lub alergenami wziewnymi.

Adrenalina nie jest zalecana w zespole alergii jamy ustnej, który przebiega łagodnie i najczęściej występuje pod postacią obrzęku i świądu: warg, podniebienia, języka oraz chrypki.

Rodzice oraz samo dziecko (gdy dostatecznie rozumne, w założeniu – po 12 roku życia) muszą być przeszkoleni, jak prawidłowo używać preparaty z adrenaliną. Wskazane jest także zaopatrzenie w pisemną instrukcję.

Dzieci w wieku szkolnym wymagające zabezpieczenia w adrenalinę powinny ją mieć zawsze przy sobie. Uważa się, że dzieci po 12. roku życia są już zdolne do jej samodzielnego podania w razie zagrożenia anafilaksją. Personel szkolny nie ma uprawnień do podania leku, jednak powinien znać zasady postępowania interwencyjnego.

 

Leczenie wspomagające

1) Leki przeciwhistaminowe są wskazane jedynie u chorych    z nasiloną pokrzywką i/lub świądem skóry, które nie ustąpiły w pierwszej fazie leczenia.

 

 

2) Sterydy nie mają znaczenia w leczeniu ostrej fazy wstrząsu anafilaktycznego, ale ich podanie może zapobiec fazie późnej.

 

 

3) β-mimetyki (leki rozszerzające oskrzela). Skurcz oskrzeli nieustępujący po podaniu adrenaliny wymaga podania krótko działającego β-mimetyku w nebulizacji (np. salbutamol [Ventolin] 2,5 lub 5 mg w 3 ml 0,9% NaCl) lub 2–10 dawek       z inhalatora ciśnieniowego z dozownikiem (MDI). Inhalacje można powtarzać. β-mimetyków wziewnych nie powinno się stosować zamiast adrenaliny, ponieważ nie zapobiegają  obrzękowi krtani ani jej nie zmniejszają.

 

M.Pleskot: Pierwsza pomoc dzieciom - poradnik dla dociekliwych rodziców, Podkowa Leśna 2016, 151-160.