Porady zdrowotne

Użądlenie dziecka, u którego stwierdzono

wcześniej ciężką reakcję uczuleniową na jad owada

Co robić?

1. Podaj domięśniowo zastrzyk z adrenaliny i wezwij pogotowie 999.

 

U osoby uczulonej (nawet z łagodnymi wcześniejszymi objawami) podanie adrenaliny jest również konieczne, gdy została użądlona w okolicę głowy, szyi i języka, lub w sytuacji, gdy po zażyciu zaleconych leków doustnych (przeciwhistaminowe, sterydy) nadal pogarsza się jej samopoczucie i rozwija-ją kolejne objawy uczuleniowe. Przy szybkim narastaniu objawów ogólnych nie należy zwlekać    z podaniem adrenaliny.  

2. Usuń żądło, gdy pozostało w skórze.

 

3. W niektórych przypadkach pojedyncza dawka adrenaliny nie wystarcza. Wstrzyknięcie dodatkowej dawki   może być wykonane   po 10–15 minutach.

 

4. Podaj dodatkowo leki zalecone przez lekarza na podo-bną sytuację (np. cetyryzynę, prednizon). Dodatkowo, gdyż wymieniony lek przeciwhistaminowy i steryd nie są alternatywne dla adrenaliny, która jest jedynym lekiem ratującym życie w przypadku rozwijającego się wstrząsu.

 

5. Dalej postępuj jak z dzieckiem użądlonym, u którego nie występują takie reakcje, jak duszność czy zasłabnięcie.

Użądlenie   dziecka,   u którego   po raz pierwszy wystąpiła ciężka reakcja uczuleniowa na jad owada

Co robić?

1. Wstrzyknij adrenalinę (jeśli masz), gdy po użądleniu pojawia się nasilony kaszel, chrypka, trudności w oddychaniu, świszczący oddech, utrudnione połykanie śliny, zaburzenia mowy, zasłabnięcie/utrata przytomności, zawroty, nasilona wysypka i obrzęki (szczególnie warg, języka).

 

2. Pogotowie pilnie wezwij w razie niepokojących objawów uogólnionych, jak wyżej, a także gdy występują:

 

• osłabienie z zawrotami głowy lub omdlenie,
• duszność.

 

Bezdech i zatrzymanie pracy serca wymagają natychmiastowej reanimacji.

3. Usuń żądło, gdy pozostało w skórze.

 

4. Przytomnemu podaj (jeśli masz) leki (np. cetyryzynę, prednizon). Lek przeciwhistaminowe i sterydy nie są alternatywne dla adrenaliny.

 

5. Połóż dziecko na plecach z uniesionymi nogami w każdym przypadku złego samopoczucia z objawami zasłabnięcia, niezależnie od wezwania pogotowia.

 

6. Zawieź dziecko w dobrym stanie ogólnym (bez nasilonych uogólnionych objawów) na obserwację do szpitala, jeśli zostanie pogryzione przez wiele owadów.

 

7. A także do szpitala, jeśli owad użądlił w głowę, szyję, usta, język, gdy doszło do połknięcia osy lub pszczoły. W takich przypadkach istnieje ryzyko wystąpienia obrzęku krtani.

 

8. Dalej postępuj, jak z dzieckiem użądlonym, u którego nie występują takie reakcje, jak duszność czy zasłabnięcie.

 

Użądlenie   dziecka,   u którego nie występują ciężkie reakcje uczuleniowe

1. Usuń żądło (jeśli pozostało, to woreczek jadowy może dalej wydzielać jad do skóry), podważając je tępym przedmiotem. Do usunięcia żądła można użyć czystego noża czy np. dowodu osobistego, ustawionego prawie równolegle do powierzchni skóry. Można podważyć je paznokciem (wystającym poza opuszkę palca), od skóry dziecka w górę. Lepiej nie chwytać żądła dwoma palcami, bo tak można spowodować wyciśnięcie do ciała porcji jadu pozostającej w woreczku jadowym. Pompką próżniową (zrobioną np. z obciętej strzy-kawki) można podjąć próbę odessania jadu z miejsca użądlenia.

 

2. Połóż dziecko z nogami uniesionymi do góry.

 

3. Przyłóż zimny okład, np. z lodu, mrożonki lub zimnej wody, na miejsce użądlenia. Obkurczenie naczyń krwionośnych ogranicza przemieszczanie się jadu do całego organizmu.

 

4. W razie użądlenia w język lub usta podaj do ssania kawałek lodu lub do wypicia bardzo zimny napój.

 

5. Zastosuj środek przeciwbakteryjny, np. Octenisept. Świąd prowadzi do drapania i wtórnych zakażeń bakteryjnych.

 

6. Posmaruj miejsce użądlenia kremem ze sterydem – zmniejszy zaczerwienienie, obrzęk i świąd. U dzieci najbezpieczniejsze jest stosowanie „łagodniejszych” preparatów (np. 1% krem hydrokortyzonowy, Laticort – krem, maść). Można także użyć dostępnych w aptece bez recepty środków o działaniu przeciwświądowym i przeciwalergicznym (np. Fenistil w żelu), czy też miejscowo znieczulających i ochładzających.

 

7. W razie braku leków na miejsce użądlenia możesz przyłożyć na 20 minut okład z roztworu octu winnego (wyjątek: nie okolice oka) lub roztwór sody oczyszczonej.

 

 

8. Chorzy na astmę oskrzelową powinni dodatkowo zastosować inhalator z lekiem rozszerzającym oskrzela i ewentualnie prednizon (steryd), w zależności od ustaleń z lekarzem.

Alergiczne reakcje miejscowe (czyli nieuogólnione) występują nawet u kilkunastu procent ludzi.

Większość ludzi na ukąszenie reaguje miejscowym zaczerwienieniem, obrzękiem oraz świądem. Średnica obrzęku jest zwykle mniejsza niż 10 cm. Objawy te utrzymują się krótko, zazwyczaj do dwóch dni.

Jeśli w ciągu następnych kilkunastu godzin od użądlenia nie wystąpią żadne objawy lub jeśli dojdzie do opisanej reakcji łagodnej, nie ma potrzeby podawania leków i kontaktowania się z lekarzem. Także w przypadku dużej pokrzywki i obrzęku na użądlonej kończynie najczęściej wystarcza podanie doustnie leku przeciwhistaminowego, lepiej szybko działającego (np. cetyryzyna w kroplach), bez konieczności interwencji lekarskiej. Zawsze zalecana jest obserwacja, czy nie rozwijają się dodatkowe objawy.

W razie nasilania się objawów (uogólnianie się pokrzywki, obrzęków, zaburzenia oddechowe, zasłabnięcie) lub ich gwałtownego przebiegu należy natychmiast wzywać karetkę 999, ażeby jak najszybciej podać adrenalinę. Szczególnie w razie użądlenia w okolicę głowy lub szyi, gdzie dodatkowo duży obrzęk miejscowy może powodować stan zagrożenia życia, szybkie podanie adrenaliny jest bardzo ważne.

 

Kiedy do lekarza?

Pojawienie się swędzącej pokrzywki z obrzękiem skóry w miejscu odległym od użądlenia jest wskazaniem do pilnej konsultacji lekarskiej. Jeśli obserwujemy jedynie łagodne objawy skórne, do pobliskiej placówki medycznej można udać się własnym samochodem.

 

Utrzymujący się przez wiele dni nasilony obrzęk (średnica odczynu powyżej 10 cm) świadczy o uczuleniu na jad błonkówek lub o zakażeniu i wymaga leczenia ogólnego lekami przeciwalergicznymi (antyhistaminowymi) i/lub antybiotykami, a następnie skierowania do alergologa.

 

W wyniku bolesności i świądu dzieci często drapią dotkniętą użądleniami okolicę, nasilając tym samym stan zapalny, a nierzadko wprowadzając infekcję bakteryjną.    W takich przypadkach może wystąpić gorączka i/lub powiększenie znajdujących się w sąsiedztwie węzłów chłonnych.

 

Co, jak i dlaczego?

To, czy u danej osoby wystąpią objawy uczulenia,    w dużym stopniu zależy od obecności w organizmie przeciwciał dla alergenów jadu. Tak więc pierwsze w życiu użądlenie przez owada danego gatunku rzadko bywa niebezpieczne.

Ogólne objawy alergiczne, czyli dotyczące reakcji ze strony całego organizmu, występują na szczęście rzadko;    u 3 na 1000 użądlonych. Najczęściej występują łagodne reakcje w postaci rozległego zaczerwienienia skóry, niekiedy z bąblami (bez płynu), i swędzenia. Obrzęk zwykle dotyczy: powiek, ust, twarzy, uszu.

Objawami ze strony układu oddechowego mogą być: obrzęk gardła (trudności w połykaniu, zaburzenia mowy), obrzęk krtani (chrypka, świszczący wdech), skurcz oskrzeli (świszczący wydłużony wydech). Nasilonym objawom towarzyszy duszność, czyli przyspieszone utrudnione oddy-chanie.

Objawy alergii mogą także dotyczyć przewodu pokarmowego i wtedy mają postać skurczowych bólów brzucha, nudności lub wymiotów.

Objawy ogólne ze strony układu krążenia obejmują: spadek ciśnienia tętniczego, zasinienie skóry, brak tętna na tętnicach, utratę przytomności. U pacjentów uczulonych na jad owadów wystarczy spadek ciśnienie po użądleniu, ażeby uznać reakcję uczuleniową za niebezpieczną.

 

 

W sytuacjach zagrożenia podstawowym lekiem jest adrenalina.

Reakcja uogólniona może nastąpić w ciągu kilku minut po użądleniu. Im szybciej wystąpią objawy, tym z reguły mają cięższy przebieg. Wymienia się wśród nich pokrzywkę (ale 20% pacjentów nie ma objawów skórnych), objawy ze strony układu oddechowego (w tym świszczący wdech i wydech), jednak najcięższym jest spadek ciśnienia tętniczego i utrata świadomości. Do rzadszych należą drgawki oraz nie trzymanie moczu i stolca.

Nasilenie reakcji przy kolejnych ukąszeniach jest różne i zależy od predyspozycji osobniczych. Szczęśliwie u wielu dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, po kolejnych użądleniach nie rozwijają się uogólnione reakcje. Jednak u pacjentów z anafilaksją w wywiadzie zwiększone ryzyko (30%) ponownej ciężkiej uogólnionej reakcji utrzymuje się przez 10 lat.   Na szczęście w wieku dziecięcym ryzyko reakcji zagrażających życiu jest znikome. Zgony u dzieci opisywano jedynie w razie reakcji toksycznej po mnogich użądleniach. Z uwagi na dobry stan układu krążenia organizm dziecka potrafi dość dobrze kompensować objawy wstrząsowe.

U maluchów, u których przeważają objawy ogólne ograniczone tylko do skóry – rokowanie jest dobre. Z wiekiem objawy będą ustępować. Ważne jest, czy reakcja na kolejne użądlenie jest słabsza, czy silniejsza. Długie przerwy między użądleniami sprzyjają zanikaniu reakcji alergicznej. Coraz słabsze odczyny przy kolejnych użądleniach wskazują na wygaszanie uczulenia, reakcje coraz silniejsze – na narastanie zagrożenia.

Szczególnie duże jest zagrożenie u chorujących na rzadką chorobę – mastocytozę.

Każdy pacjent z uogólnioną reakcją po użądleniu przez owada (także z uogólnioną reakcją skórną, np. pokrzywką) wymaga skierowania do alergologa w celu przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki w kierunku alergii na jad owadów błonkoskrzydłych.

Celem konsultacji alergologicznej jest także ustalenie dodatkowych czynników ryzyka wystąpienia anafilaksji w razie kolejnego użądlenia (u dzieci jest to głównie niekontrolowana astma, duże narażenie na użądlenie [np. pasieka koło domu]).

Punktowe testy skórne z jadem owada pozwolą ocenić, dla których dzieci groźne będzie kolejne użądlenia. Silny odczyn i wysoki poziom przeciwciał klasy IgE przeciw jadowi, oznaczony metodą RAST, wskazują na wysoki stopień ryzyka. U dzieci po 5. roku życia, z objawami ogólnymi po użądleniu, są zalecane badania mające na celu ustalenie wskazań do odczulania, czyli leczenia zmniejszającego reakcje alergiczne.

Zaleca się ją wszystkim pacjentom po przebyciu ciężkiej reakcji anafilaktycznej oraz wielu osobom po umiarkowanej reakcji. W razie łagodniejszych reakcji kwalifikacja do leczenia odczulajacego zależy od dodatkowych czynników ryzyka. Odczulanie zwykle trwa 3–5 lat.

Skuteczność takich zabiegów wynosi 95–97%   w przypadku alergii na jad osy i 80% w przypadku alergii na jad pszczoły.

Ukąszenia pszczół, os czy szerszeni mogą być dla dzieci bardzo niebezpieczne. Trzeba zatem nauczyć się rozpoznawać przeciwnika, a więc po pierwsze – wiedzieć, czym różnią się te owady.

Pszczoła jest brunatna, włochata, ma słabo zaznaczone prążkowanie tułowia; osa – wyraźnie prążkowana w czarno żółte pasy, słabo owłosiona; szerszeń – wygląda podobnie jak osa, ale jest znacznie większy.

Osy nie pozostawiają żądła w skórze, mogą więc żądlić wielokrotnie, a porcja jadu jest kilkakrotnie mniejsza niż u pszczoły. Samica pszczoły może użądlić tylko raz i po użądleniu ginie, gdyż pozostawia w skórze wraz z żądłem fragment odwłoka. Mechanizm działania żądła powoduje dalsze jego zagłębianie się w skórze i wstrzykiwanie pozostałej w woreczku porcji jadu.

Podobnie jak osy, wielokrotnie mogą żądlić trzmiele   i szerszenie. Szerszenie są mniej napastliwe niż pszczoły, a tym bardziej osy. Ich żądło nie zawiera więcej jadu niż żądło osy, ale użądlenie jest zdecydowanie bardziej bolesne. Szerszenie nie są zainteresowane słodyczami, ale polują na osy.

Profilaktyka jak zawsze jest bardzo ważna. Należy unikać:

 

• picia i jedzenia (szczególnie słodkości) podczas przebywania na zewnątrz domu (w kartoniku czy ciemnej butelce dziecko nie zauważy owada). Wtargnięciu owada do ust może zapobiec cienka słomka,
• biegania boso po trawie,
• przebywania nie tylko w pobliżu pasiek, ale również pośród kwitnących roślin, szczególnie w sadach, jeśli na ziemi leżą dojrzałe owoce.

 

Jeśli przebywamy w miejscach odwiedzanych przez osy lub pszczoły, ubierajmy się w białe i beżowe ubrania, okrywające ręce i nogi. Bezpieczniej ubierać się w odcieniach pomarańczowych i czerwonych niż w fioletowych, ciemnoniebieskich oraz zielonych.

 Jaskrawe kolory (zwłaszcza żółty) przyciągają owady, ale jeszcze bardziej otwarte kubły na odpadki i resztki żywności. Również zapach silnych perfum i dezodorantów przyciąga owady.

Jeśli osa lub pszczoła już kogoś w pobliżu użądliła, trzeba ewakuować dziecko na co najmniej 50 m, gdyż mogą nadlecieć inne owady. Zabicie jednej osy powoduje atak wszystkich os z gniazda, ponieważ w chwili zabicia rozrywa się woreczek jadowy, uwalniając substancję chemiczną, której woń prowokuje owady do ataku. A w razie ataku owadów – najważniejsze jest zasłonięcie głowy.

M.Pleskot: Pierwsza pomoc dzieciom - poradnik dla dociekliwych rodziców, Podkowa Leśna 2016, 161-172.